Voedselzekerheid en -kwaliteit heeft alles te maken met de gesteldheid van de bodem. Wereldwijd gaat de biodiversiteit van de bodem hard achteruit, door verstedelijking en landbouwmethodes. Hierom organiseert de Wereld Landbouw Organisatie van de Verenigde Naties (FAO) het Year of Soils 2015. Wat staat er op het programma? Hoe staat het met de Nederlandse bodem? Komt ons eten nog wel uit de grond? En welke dilemma’s komen op ons af?

Deze maand werd het jaar alvast afgetrapt met de World Soil Day (5 december). Ook in Nederland komt het onderwerp onder de aandacht tijdens het Jaar van de Bodem. De internationale agenda van het jaar lijkt echter vooral vol te staan met nationale en internationale wetenschappelijke conferenties en enkele workshops. Daarnaast is er een grote hoeveelheid info voor ‘dummies’  beschikbaar, kerstkaarten en posters met uitleg over hoe belangrijk de bodem is en hoe zuinig we erop moeten zijn. In Nederland werd o.a. een als grond verklede Mr. Humus verwelkomd. Ik kan me niet voorstellen dat met deze middelen de boeren massaal van de partij zullen zijn, terwijl zij bijna een monopolie hebben op interactie met de bodem. Genoeg  reden dus om ze er juist wel bij te halen. Gelukkig staan er in Nederland ook een flink aantal organisaties en boeren op de agenda die een praktijkgeluid laten horen, zoals ketenorganisatie Bionext en een film over Future Farmers.

Ondanks de verbetering in de waterkwaliteit en vermindering van vervuiling in de laatste jaren (Balans van de Leefomgeving 2014, PBL), is het niet best gesteld met de Nederlandse bodem. De biodiversiteit is tamelijk beroerd en er is op veel plekken sprake van té hoge gehaltes aan nutriënten. Door het liberalere landbouwbeleid van de EU (GLB) neemt vanaf 2015 ook nog eens de veestapel sterk toe. Nederland stelt hierbij als regel dat voor elke extra koe ook extra grond moet worden verworven om de mest op uit te rijden. Boeren worden hierdoor niet meer gestimuleerd om mest op alternatieve manieren te verwerken, bijvoorbeeld vergisten, want ze kunnen het geld niet twee keer uitgeven. De extra mest komt straks dus grotendeels in de bodem terecht. Ook in de akkerbouw is een hoop aan de hand. Door steeds dezelfde gewassen te telen (zelfs als er wordt afgewisseld) en de grond om te ploegen raakt het bodemleven uitgeput. Groenbemesting met bijvoorbeeld een tussenoogst van koolzaad helpt enorm en levert in het jaar erna bijvoorbeeld een 30% hogere maisoogst op. Biologische bedrijven hebben het echter lastig in Nederland om te groeien, omdat grondaankoop de enige manier is om op te schalen en het jaren duurt voordat de bodem op orde is. Het bio-areaal is dus erg gefragmenteerd en de opgepepte bodem wordt bij overname door conventionele boeren weer teniet gedaan (Wageningen Universiteit). Nieuwe technieken maken in potentie veel mogelijk. Zo zijn steeds meer tractoren (en ‘farm drones’) uitgerust met sensoren en GPS technologie, waardoor planten op de centimeter worden gemonitord en het water en de voedingsstoffen op de juiste plek terecht komen. Landbouw vanuit de controlekamer.

Bij de huidige Nederlandse tuinbouw is al geruime tijd een andere trend gaande: de bodem is niet meer nodig. Steeds meer tomaten, aardbijen paprika’s en courgettes komen uit potten met korrels die weinig meer met grond te maken hebben. Door hydroponics wordt deze bedrijfstak in principe dus ‘footloose’ en kan met een goed licht – kan ook een LED lamp zijn – prima op een industrieterrein of in leegstaand vastgoed plaatsvinden. De producten zien er door de sterke controle piekfijn uit, maar het valt me zelf wel op dat de smaak vaak wat saai en waterig is in vergelijking met eten uit de volle grond. Hoe ver gaat deze trend nog door? In tomatenland Spanje wordt de Hollandse immers al als tweederangs gezien (ja, ze kopen hem wel, maar alleen omdat ie goedkoper is). Krijgen we het voor elkaar om lekkere hydroponic-groente te telen of raken we het straks beu?

Misschien begint de verandering deze keer gek genoeg in de stad. De compostbak is nog nooit zo populair geweest, net als de volkstuin (je mag het ook stadslandbouw noemen). In het oude Tropicana zwemparadijs in het centrum van Rotterdam zit sinds een jaar het bedrijf Rotterzwam dat oesterzwammen en andere champignon-achtigen teelt op koffiedrap uit de horeca van de maasstad. Je kunt er nu zelf ook een thuiskit kopen, een emmer met wat basismateriaal en schimmelsporen, waaruit na toevoegen van je eigen koffieprut ook oesterzwammen uit kunnen worden geoogst. Home made humus. Levert dit het brede bodembewustzijn op, waarna de boeren massaal volgen? Of moet het toch via de politieke agenda en de wetgeving? Misschien wordt het duidelijk in het Jaar van de Bodem 2015.

In de tussentijd:

• Test zelf het bodemleven in een kluit aarde, met behulp van deze Instrumentenkaart van de Wageningen Universiteit, of lees meer over grond op www.bodemacademie.nl
• Lees meer over de bodem op het Soils Portal (FAO) en over de bodemacties van de Europese Commissie in 2015
• Bekijk hieronder welke grond je onder je voeten hebt op de Bodemkaart: